Giriş

Sensorimotor disfonksiyonları ÖÇB yaralanmalarından sonra yaygındır ve rekonstrüksiyon ve rehabilitasyondan sonra bile kalıcı olabilir, etkilenmeden bırakılırsa yüksek yeniden yaralanma riskine katkıda bulunur. Bu çalışma, Vitharana ve ark. tarafından yapılan klinik yorumun ikinci bölümüdür. (2025), daha önceki bir araştırma incelemesinde ele almıştık. Bölüm 1, ÖÇB yaralanmalarında sensorimotor disfonksiyonlarının varlığını değerlendirmeye odaklanırken, bu bölüm ÖÇB yaralanmalarında sensorimotor işlev bozukluğu rehabilitasyonunun nasıl olması gerektiğine odaklanmaktadır. 

Yöntemler

Yazarlar, ÖÇB yaralanmalarının sensorimotor disfonksiyon rehabilitasyonu ile ilgili kanıtları gözden geçirerek, bu disfonksiyonları tanımlamak (Bölüm 1) ve rehabilite etmek için size bilgi sağlamak istemektedir. Bu makale, aşağıdaki amaçlarla yazılmıştır kli̇ni̇k yorum bir sistematik içeren yaklaşım Klinik uygulamaları bilgilendirmek için literatürü gözden geçirmek. Bununla birlikte, daha titiz istatistiksel ve metodolojik kriterlere uyan birincil çalışmaların meta-analizini içeren resmi bir sistematik derleme değildir.

Yazarlar, sensörimotor disfonksiyonu etkili bir şekilde yönetmek için ÖÇB yaralanmalarında sensörimotor disfonksiyon rehabilitasyonu için iki temel öncelik önermektedir

1. Periferik ve merkezi efferent fonksiyonun iyileştirilmesi: Bu, beyindeki aktivite ve azalan motor yollar da dahil olmak üzere, sinirsel aktiviteyi hareket için kaslara götüren yollara odaklanır 
2. Somatosensoriyel fonksiyonun iyileştirilmesi ve görsel-motor sisteme bağımlılığın azaltılması: Bu, vücut pozisyonunu algılama (propriyosepsiyon), hareket, dokunma, basınç ve ağrı ile ilgili sorunların yanı sıra ÖÇB yaralanması olan bireylerin hareket için görmeye daha fazla güvenme eğilimini ele alır.

Sonuçlar

Klinik yorumda, ÖÇB yaralanmalarında sensorimotor disfonksiyon rehabilitasyonu için aşağıdaki temel öncelikler özetlenmiştir.

1. Periferik ve Santral Efferent Fonksiyonun Geliştirilmesi:

İçinde Erken Aşama Rehabilitasyonki bu da Yaralanma/Ameliyat sonrası ilk birkaç hafta, ağrı ve şişlik spinal refleks ve motor korteks uyarılabilirliğinde azalmaya yol açar, bu da kuadrisepsin istemli aktivasyonunun azalmasına ve güç ve propriyosepsiyon kaybına neden olur. Bu nedenle, öncelik diz çevresindeki ağrı ve şişliği yönetmektir.

Yazarlar, şişlik ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olmak için aşağıdaki yöntemleri önermektedir:

• Dizin düzenli hareketi
• Alt uzuv kuvvet egzersizleri
• Yeniden Eğitim

Ayrıca, yazarlar aşağıdaki yöntemleri de endikasyon göstermektedir

• Anti-enflamatuar ilaçlar ve analjezikler, özellikle ağrının tipik olarak daha kötü olduğu ameliyat sonrası ilk 3 günlük dönemde yardımcı olabilir. Bu, tedaviyi yürüten Hekim veya Cerrah tarafından reçete edilmelidir. Bazen ameliyat sonrası ağrıyı ve analjezik kullanımını azaltmak için cerrah tarafından bir sinir bloğu uygulanır. 
• Transkütanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu (TENS) analjezik ilaç kullanımı için bir alternatif olabilir, çünkü kortekste işlenen ve azalan inhibitör yolları uyaran büyük çaplı afferent sinir liflerini stimüle eder. Makale, en az 5 Tedavi seansında 20 dakika boyunca TENS kullanılmasını önermektedir. Düşük (1-8 Hz) veya yüksek (2-120 Hz) frekanslarda bir uyarıcı önerilir. 
• Kriyoterapi kullanımı (kompresyon cihazlarıyla birlikte veya bu cihazlar olmadan) analjezik ilaç kullanımı için başka bir alternatiftir. Ameliyat sonrası ilk 6 hafta boyunca günde 3 kez veya sınırlı erişim durumunda günde en az bir kez önerilir. Yazarlara göre "Game Ready" veya "Cryocuff IC Cooler" gibi cihazlar tek başına buz torbalarından daha etkilidir.

Rehabilitasyon Boyuncaİlk haftalardan sonra, kuvvet antrenmanı fizyoterapi seanslarının temel taşı olmalıdır. Kuvvet antrenmanı, periferik ve merkezi efferent fonksiyonu iyileştirmek için etkili bir uyarıcıdır. 

• Doğru yoğunlukta antrenman çok önemlidir. Maksimum 1 tekrarın (1RM) >%75'inde progresif kuvvet antrenmanı kortikospinal uyarılabilirliği önemli ölçüde artırırken, daha düşük yoğunluklarda (%25 1RM) hiçbir değişiklik göstermemektedir. Welling ve ark. (2019). Progresif aşırı yüklenme (>%90 1RM'ye kadar) içeren bir direnç programının, ameliyattan 7 ay sonra sağlıklı kontrollere kıyasla simetrik güç elde ettiği gösterilmiştir. 
• Nöromüsküler Elektrik Stimülasyonu (NMES) kuvvet antrenmanına ek olarak kullanılabilir. NMES, diz eklemi için minimum yüklenme ile efferent fonksiyonu uyarır ve bu nedenle özellikle erken aşamalarda faydalıdır. Yazarlar, NMES'in 15-20 saniyelik kasılma süreleri ve 15-50 saniyelik dinlenme süreleri ile kullanılmasını önermektedir. Çalışmalar, NMES'in özellikle ilk 4-12 hafta boyunca haftada ilk 5-7 gün kullanıldığını bildirmektedir. Daha sonraki aşamalarda kuvvet antrenmanı olmayan günlerde veya ısınmanın bir parçası olarak (5-10 dakika) kullanılabilir.
• Kuvvet antrenmanına ek olarak kullanılabilecek bir diğer yöntem de yüzeysel Elektromiyografi (EMG) Biofeedback'tir. EMG cihazları motor ünite alımını ölçer ve sporcuya kasılmaları hakkında görsel/işitsel geri bildirim sağlar. Harici bir odaklanma sağladığı için kortikospinal uyarılabilirliği (NMES'in aksine) geliştirir ve kuadriseps gücünü artırır. NMES, haftada 5-7 gün boyunca izometrik ve izotonik egzersizlerle birlikte kullanılabilir ve kuvvet seanslarına entegre edilebilir.

2. Somatosensoriyel İşlevin Geliştirilmesi ve Görsel-Motor Sisteme Olan Bağımlılığın Azaltılması

Propriyoseptif eğitim, ÖÇB yaralanmalarının erken sensorimotor disfonksiyon rehabilitasyonu için gereklidir ve normal fonksiyonu geri kazanmak, yeniden yaralanma riskini azaltmak ve görsel-motor bağımlılığı en aza indirmek için yaralanma/cerrahiden sonraki ilk 6 hafta içinde önerilir.

ÖÇB'nin yaralanması, sensorimotor disfonksiyonların gelişmesine katkıda bulunan afferent geri beslemede bir azalma veya kayıp meydana gelir. Proprioseptif sinir liflerinin yaralanmadan sonra ÖÇB'de tamamen yeniden büyüyüp büyümediği ve bunun ne kadar hızlı gerçekleştiği belirsizdir. Bu nedenle, çevredeki kasların ve eklemlerin propriyosepsiyonunu geliştirmek özellikle önemlidir. Propriyoseptif eğitimin altında yatan mekanizma, görmenin yokluğunda somatosensoriyel afferent bilginin kullanılmasına odaklanır. 

Denge egzersizleri ile başlayabilirsiniz, ancak rehabilitasyon boyunca egzersizlerin karmaşıklığını aşamalı olarak artırmalısınız. 

• Karmaşıklığın İlerlemesi:
  • Görev Türü: Düşük yüklü, düşük hızlı görevlerden (örn. tek ayak üzerinde durma/çömelme) çoklu düzlemlerde daha yüksek yüklere ve hızlara geçiş (örn. adım atma, iniş, yavaşlama, yön değiştirme görevleri) 
  • Görsel Bilgiler: Görsel girdiyi azaltın. Tam Görme ile başlayın, ardından kör Görme (gözler kapalı). Dinamik görevler için stroboskopik gözlükler
  • Bilişsel Yükleme: Kaotik spor ortamlarını simüle etmek için proprioseptif alıştırmalara bilişsel görevler ekleyin. Bu, bir uyarıcıya (işitsel/görsel) tepki vermeyi, hafıza görevlerini (sayılar/renkler), karar vermeyi veya hesaplamaları içerebilir
  • Pertürbasyon: Hızlı, ani motor tepkileri tetiklemek ve stabiliteyi zorlamak için beklenmedik kuvvetleri dahil edin. Örnekler arasında köpük yüzeyler, atlama matları, bungee kordonları, mücadele pedleri veya aquabag'ler bulunur

Sorular ve düşünceler

Klinik yorumda, bu önerilerin hangi hastalara ve yaralanma özelliklerine hizmet ettiği özellikle belirtilmemiştir. Bu rehabilitasyon stratejilerinin uyarlanması gerekebilecek belirli hasta popülasyonları (örneğin, yaş, aktivite seviyesi, komorbiditelerin varlığına bağlı olarak) olabilir. Ayrıca, yaralanmalar çok değişkenlik gösterebilir, örneğin Öçb ve menisküs yaralanmaları veya kıkırdak defektleri ilk başta başka rehabilitasyon stratejileri gerektirebilir (örneğin belirli bir süre ağırlık taşımama). Eşlik eden yaralanmaları olan kişilerin diz çevresindeki sensorimotor disfonksiyonlarından da kurtulmaları gerekirken, burada önerilen zaman çizelgeleri değişebilir.

Fizyoterapi rehabilitasyon tedavisi ayrıca ÖÇB yaralanmasının tipine (temaslı ve temassız), ilk tedaviye (cerrahi ve konservatif bakım) bağlıdır. Makalede hem cerrahi hem de cerrahi olmayan vakalardan örnekler kullanılmakta, ancak önerilen rehabilitasyon yöntemleri özellikle ayırt edilmemektedir. 

Bu yorum öncelikle ÖÇB'nin sensorimotor disfonksiyon rehabilitasyonunun fizyolojik yönlerine odaklanmaktadır. Bununla birlikte, yeniden yaralanma korkusu, öz yeterlilik ve motivasyon gibi psikolojik faktörler rehabilitasyon sonuçlarında önemli bir rol oynamaktadır. 

İnekçe konuş benimle.

Bu, resmi bir sistematik inceleme değil klinik bir yorum olsa da, klinik uygulama için mevcut araştırmaları sentezleyen bir uzman görüşü yayını olarak hizmet etmektedir. Daha düşük bir kanıt düzeyi olmasına rağmen, ÖÇB yaralanmalarının sensorimotor disfonksiyon rehabilitasyonu için bilgilendirici ve uygulanabilir değerlendirme stratejileri sağlaması güçlü yönüdür. Bu, önerilerin kanıta dayalı olmakla birlikte, mevcut tüm araştırmaların kapsamlı bir analizi ile titizlikle desteklenmeyebileceği anlamına gelir.

Klinik yorumun yazarları, propriyoseptif eğitimin görsel-motor bağımlılığı azaltma yeteneği konusunda ileriye dönük araştırma eksikliği olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla, bu önerilerin ön hazırlık niteliğinde olabileceğinin ve değişebileceğinin farkında olmalıyız.  

Öçb yaralanmalarının sensorimotor sistem üzerindeki etkisi iyi belgelenmiş olsa da, sadece dizden daha fazlası etkilenir. Etkilenen dizi çevreleyen diğer eklemlerin de muhtemelen etkileneceğinin farkında olmalıyız, bu nedenle önünüzdeki hastanın daha iyi bir resmini elde etmek için muayenenizi genişletmek önemlidir. 

Eve götüren mesajlar

ÖÇB yaralanmalarında sensorimotor disfonksiyon rehabilitasyonu, periferik ve merkezi efferent fonksiyonu iyileştirmeye ve görsel-motor bağımlılığı azaltırken somatosensoriyel fonksiyonu geliştirmeye odaklanmalıdır. Müdahaleler erken uygulanmalı ve zaman içinde ilerlemelidir. Kuvvet antrenmanı, NMES ve yüzey EMG biofeedback efferent fonksiyon için etkilidir, ancak yoğunluk önemlidir. Proprioseptif eğitim, TENS ve kriyoterapi somatosensoriyel fonksiyonu iyileştirir. Propriyoseptif eğitimin karmaşıklığını artırmak (görev türü, görsel bilgi, bilişsel yük, pertürbasyonlar) görsel-motor bağımlılığı azaltmaya yardımcı olabilir.

Referans

Vitharana TN, King E, Welch N, Devitt B, Moran K. Anterior Çapraz Bağ Yaralanması Sonrası Sensorimotor Disfonksiyon (Bölüm 2): Klinisyenler Bunu Nasıl Rehabilite Edebilir? J Orthop Spor Phys Ther. 2025 Jul;55(7):1-9. doi: 10.2519/jospt.2025.12726. PMID: 40536482.